અલંકાર એટલે શું? અલંકાર ના પ્રકાર ઉદાહરણ સહિત સંપૂર્ણ માહિતી

અલંકાર નો સામાન્ય રીતે અર્થ આભૂષણ થાય છે એવી જ રીતે ગુજરાતી વ્યાકરણ ને સુશોભિત કરવા માટે અલંકાર વ્યાકરણ નો ઉપયોગ થાય છે. જેમાં આજે અમે આ લેખ માં અલંકાર એટલે શું? અને અલંકાર ના કેટલા પ્રકાર છે ઉદાહરણ સહિત તેના વિશે સંપૂર્ણ માહિતી આપવા માં આવી છે.

અલંકાર એટલે શું?

સાહિત્યમાં વાણીને શોભાવવા માટે ભાષાકીય રૂપોનો જે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે તેને અલંકાર કહેવામાં આવે છે.

અલંકાર ને બે ભાગ માં વહેચવામાં આવે છે જેમાં શબ્દાલંકાર અને અર્થાલંકાર નો સમવેશ થાય છે જેના પણ પેટા પ્રકારો રહેલા છે જેની વિસ્તૃત માહિતી નીચે આપવામાં આવી છે.

આ પણ વાંચો – 101 ગુજરાતી ઉખાણાં જવાબ સાથે

અલંકાર ના વિશે વધુ માહિતી જાણીએ તે પહેલા શબ્દાલંકાર, અર્થાલંકાર, ઉપમાન, ઉપમેય, સાધારણ ધર્મ, ઉપમાવચક શબ્દો વિશે ની ટુંકમાં માહિતી મેળવી લઈએ જે નીચે મુજબ છે.

• અર્થાલંકાર એટલે વાકય કે પંકિતમાં જ્યારે અર્થની મદદથી ચમત્કૃતિ સર્જાય ત્યારે તેને અર્થાલંકાર કહેવાય છે.
• ઉપમેય એટલે જે વસ્તુ કે પદાર્થની સરખામણી કરવાની હોય તેને ઉપમેય કહેવાય છે.
• ઉપમાન એટલે જે વસ્તુ કે પદાર્થની સાથે સરખામણી કરવાની હોય તેને ઉપમાન કહે છે.
• સાધારણ ધર્મ એટલે બે જુદી જુદી વસ્તુઓ વચ્ચે રહેલા કોઇ ખાસ ગુણોને સાધારણ ધર્મ કહેવામાં આવે છે.
• ઉપમાવાચક શબ્દો એટલે બે જુદી જુદી વસ્તુઓ વચ્ચેની સરખામણી કરવા માટે વપરાતા શબ્દો ને ઉપમાવાચક શબ્દો કહે છે.

શ્બ્દાલંકાર વિશેની સંપૂર્ણ માહિતી અને તેના પેટા પ્રકારો કેટલા છે ર્તેના વિશે ની માહિતી નીચે આપવામાં આવી છે.

શબ્દાલંકાર એટલે શું? અને તેના પ્રકાર:

શબ્દાલંકાર એટલે વાકય કે પંકિતમાં જ્યારે શબ્દની મદદથી ચમત્કૃતિ સર્જાય ત્યારે તેને શબ્દાલંકાર કહેવાય છે.

ઉપમા અલંકાર એટલે શું?

બે જુદી જુદી વસ્તુઓ વચ્ચે કોઈ એક ખાસ ગુણ અંગે સરખામણી કરવામાં આવે અથવા ઉપમેયની ઉપમાન સાથે સરખામણી કરવામાં આવે તેને ઉપમા અલંકાર કહે છે.

જેવો, જેવા, જેવી, શા, શી, શું, શો, માફક, પેઠે, જેમ, સમું, સરખું, સમોવડુ, સમાન, સમાણું, તુલ્ય, સાદૃશ્ય, સરીખું, જેવડું, પ્રમાણ, વત્‌, તેમ, તણા, કેરા, કેરી, કેરું જેવા ઉપમાસુચક શબ્દો નો ઉપયોગ વાક્ય માં  થાય છે.

ઉપમા અલંકાર ના ઉદાહરણ:

• ડોહો સોટા જેમ હાલવાચાલવા લાગ્યો.
• શામળ કહે બીજા બાપડા , પ્હાણ સરીખા પારખ્યા.
• વજ્જર સમાણા કોટના ગઢને તપાસીએ.
• શરૂઆતમાં એ લોકો પીળચટા વાઘ જેવા લાગતા.
• ધીમે ધીમે તે ડગ ધરતો-કોઇ મત્ત ગજેન્દ્રની માફક.
• દમયંતીનું મુખ ચંદ્ર જેવું છે.
• મહુડા માયા ઉતારતા યોગી જેવા લાગે છે.
• ભર્યા કદમ ભૂમિમાં નવજવાન શા ડોસલે!
• અનિલ શી ઝટ ઉપડી સાંઢણી.
• સાવ બાળકના સમુ છે આ નગર.
• વ્રજ સમણા ગઢને તપાસીએ.
• ધીમે ધીમે ડગલા ધરતો કોઈ મત ગજેન્દ્રની માફક.
• માગવું મૃત્યુ પ્રમાણ છે પ્રાણીને.
• શિશુ સમાન ગની સહદેવને.
• સ્વામી સાગર સરીખા રે નજરમાં ન માય કદી.
• ખોબાં જેવડા ગુલાબ લલચાવતા હતા.
• કાચ, ઘડિયાર અને સત્યની પેઠે ટાઇમટેબલ પણ નાજુક વસ્તુ છે.
• હો સુખડ સમુ ઉર મારુ

અંત્યાનુપ્રાસ અલંકાર એટલે શું?

કોઈપણ કડીની પહેલી લીટીને છેડે જેવા અક્ષરો આવે તેવા જ અક્ષરો બીજી લીટીને છેડે આવે ત્યારે અંત્યાનુપ્રાસ અલંકાર બને છે. અથવા પંક્તિને અંતે સમાન ઉચ્ચારવાળા શબ્દો આવ્યા હોય.

આ પણ વાંચો – 275 ગુજરાતી કહેવતો તેના અર્થ સાથે તેમાં થી તમને કેટલી આવડે છે?

અંત્યાનુપ્રાસ અલંકાર ના ઉદાહરણ:

વર્ણાનુપ્રાસ અલંકાર (વર્ણસગાઇ) એટલે શું?

• વાકય કે પંકિતના પ્રારંભે એક નો એક વર્ણ બે કે બે થી વધારે વખત આવી વાકયમાં ચમત્કૃતિ સર્જે ત્યારે તેને વર્ણાનુપ્રાસ અલંકાર કહે છે.

વર્ણાનુપ્રાસ અલંકાર (વર્ણસગાઇ) ના ઉદાહરણ:

• નિત્યસેવા, નિત્ય—કીર્તન—ઓચ્છવ નિરખવા નંદકુમાર રે. જેને ગોવિંદા ગુણ ગાયા રે. નટવર નિરખ્યા નેન તે…
• કાકાએ કાકીને કહ્યું કે, કાચના કબાટમાંથી કાચી કેરીનું કચુંબર કાઢી લાવ
• પ્રીત કરું પ્રેમથી પરી પ્રગટ થાશે
• પંડ્યની પેટીમાં પારસ છે પડ્યો
• મીઠા મધુ ને મીઠા મેહુલા રે લોલ
• ધોળા ધાવણ કેરી ધારાએ પામ્યો કસુંબીનો રંગ.
• સાગરે ભાસતી ભવ્ય ભરતી.
• કાશીમાએ કામ કાઢ્યું.
• ધનતેરસે ધન ધોઈને સજ્યા સોળા શણગાર.
• માંગવું મૃત્યુ પ્રમાણા છે પ્રાણીને.
• સહિયરનો સાથ ત્યજ્યો સામયે રે લોલ.
• કામિની કોકિલા કેરી કુંજન કરે.
• કનુના કાકાએ કનુની કાકીને કાઠીયાવાડમાં કાચી કેરીનું કચુંબર ખવડાવ્યું.
• પ્રીત કરુ પ્રેમથી પ્રગટ થાશે.
• ભૂખથીય ભૂંડી ભીખ છે.
• પ્રભુના પ્રેમના પુષ્પો પરોવી.
• ભજ રે ભજ તું ભુતળમાં.
• લાખ લડાવ્યા લાડ, સુખ તે તો સ્વપ્ન ગયું.
• પોઢેલી પાપણના પડદા ઉઘાડી જરા, સોનેરી સોનલુ બતાડી તુ જા.
• જળનો જવાન જળવતી બને.
• પીગળે પીગળે પડછાયાના પહાડ.
• કાળું એનું કામ, કાળાં કરમનો કાળો મોહન.
• ગોતી, ભૂલી ભૂલી હું તને ભાળી હો વાલમાં, ગોતીને થાઉં ગુમ.
• સુયોગ અણમૂલ સુંદર સુહાગી માંગલ્યનો.
• બે પાંપણ પરે, પરોઢે પોઢીને પલભર.
• મૂરખ મનમાં મોટા રે, અજાણ્યે ઉતારણ આણે.
• અખંડ અને અવિભાજય સમયના કટકા કરી નાખ્યા
• અને અધિક એથીયે અમર એની આત્માકણી.
• અવિનાશને અન્નકોટના આવે અહર્નિશ અમૃત ઓડકાર.
• આ શેઠ છે ને શેઠ, એ પંડ્યા ,એમનો જીવ જરીક જેવડો
• આછું અંધારું ને આછો ઉજાશ હતો.
• આવા અંધારામાં આવ્યા કેવી રીતે?
• આવી કંચન સરખી કાયા એક દિવસ કરમાઈ જશે.
• ઊભી બાળા વિવશ બનીને બારીએ બ્હાવરી શી.
• એ અસત્યનો અવતાર હતો
• એને આંખ આગળ આવેલા કેશ દૂર કર્યા.
• કરીએ સંપ કુટુંબમાં,શત્રુથી શું થાય?
• કર્ષે કરમ કાન્હ સો કહીએ.
• કાળને કબજે કરવાના અનેક પ્રયત્નો થાયા છે
• કાળને કબજે કરવાનાં કર્યાં કરતુતો કંઈ કંઈ રે.
• કાળા કરમનો કાળો કહાન,કાળું કરતો કામ.
• કાળા કર્મ કરનારી કોઇ સ્ત્રી કેળવણી પામેલી કહેવાશે નહી
• કાળી ઝીણી પોતડી બંધ બાંધી બાંધેલા હતા.
• કીધું કીધું કીધું મુજને કાંઈક કામણ કીધું રે !
• કૃતવર્મા એ કવચ કાપ્યું.
• કેળવણી પામેલી સ્ત્રી પોતાના પિયુની લાડતી પ્યારી બની રહે છે.
• ગુણ ગાયે ઝવેરી રે,પૂરણ પરમાણે.
• જાગ,જગન,જપ તપને તીરથ,તેમાં સૌથી મોટો સત્સંગ.
• જીભ થાકીને વિરમે રે,વિરાટ,વિરાટ વદી.
• જે જોયું તે જાય,ફૂલ ફુલ્યું તે ખરશે.
• જેને ગોવિંદના ગુણ ગાયા રે.
• તમે પસંદ કરેલું પાત્ર પાણી વિનાનું છે.
• તારી તબીબી કાજએ તલખી રહી.
• ધોળા ધાવણ કેરી ધારાએ ધારાએ!
• નટવર નિરખ્યા નેન ! તે…
• નિજપદ રમે રામ સો કહીએ, રહીમ કહે રહિમાન રી.
• નીચે એક નીડમાં હાંફે નમણાં ને નિર્દોષ પારેવાં.
• પંડની પેટી પારસ છે પડયો.
• પંડિતોના પારખેની પ્રૌઢ પેઢી ભાંગી પડી.
• પરમાર્થી પરાક્રમી ઘણો,પર મુલકમાં પરવરે.
• પાટુંપ્રહારે પૃથ્વી પર પાડયો.
• પાણી માટે પ્રભાશંકર પાણિયારા પાસે ગયા.
• પારકું પાતક પોતા ઉપર ઓઢી લીધું.
• પુરી, કાશી, કાંચી, અવધ, મથુરાને અવર સૌ
• ફાગણે ફૂલડાં ફોરમ ફોરાવે
• બાંધવ શ્રી બળદેવનો બળિયો.
• ભજ રે ભજ તું ભૂતળમાં
• ભૂખથી ય ભૂંડી ભીખ છે
• મઘવાદિક પણ મોત મરે,કોણ માત્રમાં માનવી?
• માડી મીઠી સ્મિત મધુરને ભવ્ય મૂર્તિ પિતાજી.
• માથે મેવાડી મોળિયો બિરાજે,ખંભે ખંતીલો ખેસ.
• મીઠા મધુર ને મીઠા મેહુલા રે લોલ
• મુખ મરકાવે માવડલી.
• મૂરખ મનમાં મોટા રે, અજાણ્યે ઉતારણ આણે.
• રાધા રાસ રમે છે.
• રામ કહો,રહમાન કહો કોઉ,કાન્હ કહે રહિમાન રી.
• લગન લગાડી આગ.
• લટકાળા તારે લટકે રે લેરખડા હું લાંભાણી.
• લાંબું લખીએ તો લેખિની પણ સુકાઈ જવી જોઈએ.
• લેશ ન લીધો લલિત ઉરનો લ્હાવો જો.
• લોકો એમની માનતા માની માનીને એમને જંપવા પણ દે કે !
• વાગે છે રે વાગે છે,વૃંદાવન મોરલી વાગે છે.
• વાઘને વળી વળાવિયા કેવો!
• વિપત પડયે ન વલખીએ,વલખે વિપત ન જાય.
• વિપદ પડે વણસે નહિ.
• શશીમુખ સરખું સુખ પાસે.
• સાંકળી શેરીમાં સસરો સામા મળ્યા રે લોલ.
• સુનાં સ્થાનો સજીવન થયાં,સાંભળું કંઠ જૂના
• સોબતી સિધાવ્યાથી સિધાવ્યાનો સમય હવે.
• સ્નેહીના સૌજન્યને શોભે એવી શીલાએ શાંતિ જાળવી.
• સ્વાર્થ નું સૌ સગું.
• હળવે હળવે હરજી,મારે મંદિરે આવ્યા રે.

યમક (શબ્દાનુપ્રાસ) અલંકાર એટલે શું?

એક જ પંક્તિ કે વાક્યમાં એક જ શબ્દ (શબ્દસમૂહ) અથવા સરખા ઉચ્ચારવાળા (પ્રાસવાળા) શબ્દો એક કરતા વધારે વખત આવે અને દરેક વખતે તેનો અર્થ જુદો થતો હોય તેવા અલંકારને:શબ્દાનુપ્રાસ અથવા યમક અલંકાર કહેવાય છે.

યમક (શબ્દાનુપ્રાસ) અલંકાર ના ઉદાહરણ:

• અખાડામાં જવાના મેં ઘણીવાર અ—ખાડા કર્યા.
• કાયાની માયામાંથી છુટવા ગોવિંદરાયની માયા કરો
• ચેન નથી મન ! કયમ તને, ભેટયા શ્યામ શરીર
• જાંબાળા…ખોપાળા…તગડીને ભડી…ને ભાવનગર…
• દીવાનથી દરબારમાં, દીવા નથી છે અંધારું ઘોર.
• લોચન મનનો રે ! કે ઝઘડો લોચન મનનો !
• સતી ખેદ હતી જોતી વદને વધતો જતો !
• હળવે હળવે હળવે હરજી મારે મંદિર આવ્યા રે.
• કે હીનજન્મે નવ હીન માનવ, કે હીનકર્મે કરી હીન માનવ.
• ન આવ્યો આત્મજ્ઞાની, ના’વ્યો ગુમાની, પોલ પોતાની પિછાણી.
• ઝાડપર ખિસકોલીઓ ખેલ્યા કરે,ઉપર-નીચે અંધકારને ઠેલ્યા કરે.
• સંસારની માયાની છાયામાંથી કાયાને મુક્ત કરવા ગોવિંદરાયાની માયા કરો.
• સુલતાનના મોકલ્યા બે ગુપ્તચર ગુલતાનમાં મુલતાન જતા હતા
• હવે રંગ,બની તંગ,મચાવી જંગ,પીયોજી ભંગ
• કરે ગાન-તાન-પાન પત્ર હાથમાં રે લોલ.

આંતરપ્રાસ (પ્રાસસાંકળી) અલંકાર એટલે શું?

જયારે પ્રથમ ચરણના છેલ્લા શબ્દો અને બીજા ચરણના પહેલા શબ્દ વચ્ચે પ્રાસ રચાય ત્યારે આંતરપ્રાસ અથવા પ્રાસસાંકળી અલંકાર બને છે.

આંતરપ્રાસ (પ્રાસસાંકળી) અલંકાર ના ઉદાહરણ:

• અતિ ભલો નહીં બોલવું,અતિ ભલી નહીં ચૂપ અતિ ભલો નહીં વરસવું,અતિ ભલી નહીં ધૂપ
• અત્તરિયા ! અત્તરના સોદા ન કીજીએ અત્તરિયા ! અત્તરતો એમ નેમ દીજીએ
• ગુણ જશ અપરંપાર,દેશ બધામાં દીઠું ભોજનમાં તે ભળે મનુષ્યને લાગે મીઠું
• જતો હતો અંધ થતી નિશામાં, સુગુપ્ત રાજગૃહની દિશામાં !
• જલાવી જાતને ધૂપ સુવાસિત બધું કરે, ઘસીને જાતને સંતો અન્યને સુખિયાં કરે.
• જામી ગઈ તરત ઘોર,કરાલ રાત લાગી બધે પ્રસરવા પુર માંહી વાત.
• જેની જશોદા માવલડી ચરાવે ગોકળ ગાવલડી.
• જો જો રે મોતાના બોલ ઊજડ ખેડે બાજ્યો ઢોલ.
• દુર્યોધન પ્રેરિત દૂત એક, દેખાવમાં ઘાતક દુષ્ટ છેક
• નહિ વૃક્ષ નહિ વેલ,નહિ પાને નહિ ફૂલે નહિ નેત્ર નહિ બીજ, કણેકણે અતિ અમૂલ્યે
• પાનેપાને પોઢી રાત,તળાવ જપ્યું કહેતા વાત
• પિંડરે પરવરિયા કહાનડ,વાયે મધુરી વાંસડલી, કહે નરસૈયો : સેવો નંદનંદન,કાઢે કુળની કાસડલી.
• બેસી ખાટે પિયરઘરમાં જિંદગી જોઈ સારી, ત્યારે જાણી અનહદ ગતિ,નાથ મ્હારા ત્હમારી
• ભયની કાયાને ભુજા નથી,વળી સંશયને પાંખ. ભરોસે ચાલ્યા જે અનભે રંગમાં,ફૂટી એને રૂંવે રૂંવે આંખ.
• ભરતખંડ ભૂતળમાં જનમી જેણે ગોવિંદ ગુણ ગાયા રે, ધન ધન રે એનાં માતાપિતા ને સફલ કરી એણે કાયા રે.
• માડી મીઠી, સ્મિત મધુર ને ભવ્ય મૂર્તિ પિતાજી, દાદી વાંકી રસિક કરતી ગોષ્ટિથી બાળ રાજી.
• વિચારતો નેત્ર જલે ભરાય છે, શરીરનું ચેતન ત્યાં હરાય છે.
• વિદ્યા ભણિયો જેહ, તેહ ઘેર વૈભવ રૂડો. વિદ્યા ભણિયો જેહ, કામનીકંચન ચૂડો.
• હીરાની પરીક્ષા રે,ઝવેરી હોય તે જાણે. મૂરખ મનમાં મોટો રે,અજણ્યે ઉતારણ આણે

રૂપક અલંકાર એટલે શું?

ઉપમેય અને ઉપમાન એક જ હોય એમ બતાવવામાં આવે ત્યારે રૂપક અલંકાર બને છે. આ અલંકારમાં એક વસ્તુને બીજી વસ્તુનું રૂપ આપવામાં આવે છે. એક વસ્તુ જ બીજી વસ્તુ છે એમ માની લેવામાં આવે છે.

રૂપક અલંકાર ના ઉદાહરણ:

• અંતરે આંસુના નીરના કૈં ઝરા.
• અખંડ અને અવિભાજય સમયના કટકા કરી નાખ્યા
• અમે રે સુકું રૂનું પૂમડું,તમે અત્તર રંગીલા રસદાર.
• આ નભ ઝૂક્યું તે કાનજી ને ચાંદની તે રાધાજી રે !
• આ સંસારસાગર તરવો સહેલો નથી.
• આકાશમાં પ્રકાશનો ભવ્ય મહોત્સવ શરૂ થઇ ગયો
• આજે સ્ત્રીએ દુઃખદાયી ઝાંઝરિયાં પહેર્યાં નથી
• આપણી ચેતનાનો ફૂવારો ઉડી શકતો નથી
• ઈંટમાટીને આંગણે રંભારૂપ શી હવે લ્હેકે.
• ઊંગતાને પાયે જગની જેલ.
• એમની આંખોમાં લાગણીની ભીનાશ હતી.
• કેળવણી પામેલું સ્ત્રી રત્ન કદી પોતાનું તેજ ખોતું નથી
• કેળવણી રહિત સ્ત્રી વાળો સંસાર સિંહવાધના વાસવાળું ભયંકર રાન છે.
• ફૂંટી એને રૂંવે રૂંવે આંખ.
• બપોર એ મોટું શિકારી કૂતરું છે.
• બિદુને નવી મા મળતાં પ્રેમ સાગરમાં ભરતી આવી.
• ભણેલી સ્ત્રીથી સંસાર એક રમણીય બાગ બને છે
• ભૂતળ ભક્તિ પદારથ મોટું, બ્રહ્મલોકમાં નાહી રે.
• મન ! લોચનનો પ્રાણ તું,મનલોચન એ રીત.
• મનહ્યદય હળવા ફૂલ થઇ જાય છે
• મનુષ્ય લાગણી શીલ પ્રાણી છે
• મને કેળવણીની માયા જાળમાં ફસાવી દીધો.
• મહુડાએ નર્યા રેખાઓના માળખા જેવા લાગે.
• મહુડો વસંત અને ગ્રીષ્મ વચ્ચેની સાકળ બની રહે છે.
• મીરાં કે પ્રભુ,શ્વાસ અમારો કેવળ એક ટપાલી.
• મુંજના અંગે અંગમાંથી દિવ્યતા ઝરતી હતી.
• મુંજે એક હાસ્યબાણ છોડ્યું.
• મુંજે ફરીથી ઊંચું જોયું,એક હાસ્યબાણ છોડયું.
• મેઘ પર મેઘના ડોલતા ડુંગર
• રાજા અને રાણીનાં મોઢાં પર ચિંતાની છયા પથરાઈ ગઈ.
• રાતે તડકાએ સીમમાં રાત વાસો કર્યોં.
• રોમદ્વારે સર્યું વેગે રક્ત વારિત્વ પામવું
• રૌપ્યઘંટા અહો ! વાગી,ઉઘડયું મુખ આખરે.
• વદન સુધારકને રહુ નિહાળી
• વાણી તો બાણને ફૂલ કાં વીંધી કાં વધામણી.
• વૃક્ષ જીવતો જાગતો દેવ છે.
• વેદનાનો કાળમીંઢ પથ્થર એની છાતી ઉપરથી ખસી ગયો.
• વેશ-ટેક છે આડી ગલી.
• શાળા મહાશાળાની પરિક્ષાના ચક્રાવામાં નાખી દીધો
• સુર-અસુરના આ નવયુગી ઉદધિ- વલણો.
• સૂણ ચક્ષુ ! હું પાંગળું, તું મારું વાહન !
• હરખને શોક ની ના‘વે જેને હેડકી.

ઉત્પ્રેક્ષા અલંકાર એટલે શું?

જયારે ઉપમેય અને ઉપમાન બંને એકરૂપ છે એવી સંભાવના વ્યક્ત કરવામાં આવે ત્યારે ઉત્પ્રેક્ષા અલંકાર બને છે.

આ અલંકારમાં એક વસ્તુ બીજી વસ્તુ હોવાની શંકા કે કલ્પના કરવામાં આવે છે.

આ અલંકારમાં જાણે, રખે, શકે, ભણે, લાગે, દિસે વગેરે જેવા ઉત્પ્રેક્ષા વાચક શબ્દો આવે છે.

ઉત્પ્રેક્ષા અલંકાર ના ઉદાહરણ:

• આખા જડબામાં જાણે દાઢ જ હોય તેમ જણાતું હતું.
• એ મારી સફળતાને જાણે પોતાની સિદ્ધિ સમજતા.
• કાયાના સરોવર જાણે હેલે ચઢ્યા
• ખુદા જાણે તેમની પાસે આવી ઉભા રહ્યા.
• ગિલાને જાણે કેમેરાવાળાની ખબર હોય એમ એ કેમેરા સામું હસી રહ્યો.
• ગિલો જાણે છકડો.
• જયાં–ત્યાં આવી વય બદલી સંતાય,જાણે પરીઓ.
• જાણે એક માની ગોદમાંથી બીજી માની ગોદમાં આવી ગયો.
• જાણે તેમનો જવાબ હું સમજી શકીશ કે નહી.
• જ્યાં ત્યાં આવી વય બદલી સંતાય,જાણે પરીઓ.
• થાય છે મારી નજર જાણે હરણ ન રહે ઠેકતી એ ઘાસમાં.
• દમયંતીનું મુખ જાણે પૂનમનો ચન્દ્ર.
• દર્દ અને ઉપેક્ષા જાણે ગળથુંથીમાંથી જ મળેલાં.
• મન જાણે રમવા માટે એક નવું રમકડું મળી ગયું.
• વપુ–તેજ પ્રગટયું ભગવાન ,જાણે થયા ઉઠે શશિયર–ભાણ.
• શરૂઆતમાં નાયકા પીળા ચટાક વાઘ જેવા લાગે 
• સવારે પાકેલાં ખેતરો પર કાન માંડીએ તો રણકતાં સંભળાય જાણે સોનેરી ઘંટડીઓ રણકતી ના હોય !
• સૂર્યમુખીનાં ખેતરો વઢાઈ જાય પછી જાણે સૂરજ વધારે કરડાકીવાળો બને છે.
• હૈયું જાણે હિમાલય.
• વાદળ ની વેલ્યને ફૂટ્યાં રે ફૂલડાં જાણે અનંગનો બાગ !
• શંકાઓ એવી રીતે રજૂ કરતા કે જાણે ખુદા તેમની સામે તેનો નિકાલ કરવા જ ઊભા હોય !

વ્યતિરેક અલંકાર એટલે શું?

ઉપમેય ને ઉપમાન કરતા શ્રેષ્ઠ બતાવવામાં આવે ત્યારે વ્યતિરેક અલંકાર બને છે.

વ્યતિરેક અલંકાર ના ઉદાહરણ:

• ઊર્મિલાની વાણી અમૃતથીયે મીઠી છે.
• અમે તો તારાં નેણ બિલોરી,વેણથી યે બોલકાં ગોરી!
• કમળકળી થકી કોમળું રે બેની અંગ છે એનું !
• ગંગાના નીરતો વધે ઘટે રે લોલ,સરખો એ પ્રેમનો પ્રવાહ રે.
• તું ચંદ્રથી ચારૂ સુહાસિની છે.
• તે કરતાં ‘ચંદ્રવદની’કહી તો કયાં હું ને ચંદ્ર એક રાસે રે!
• તેનું મુખ સદાયે પ્રકાશે છે,ચન્દ્ર તો કેવળ રાત્રે જ પ્રકાશે છે
• દમયંતીના મુખ પાસે તો ચંદ્ર પણ નિસ્તેજ લાગે છે.
• બાપુનુ હૃદય ફૂલ કરતાં કોમળ હતું.
• સાગર સમાન ઉદાર તે,કિન્તુ સાગર નીર ખારાં ખારાં.
• સુદામાના વૈભવ આગળ કુબેર તે કોણ માગે
• હલકા તો પારેવાની પાંખથી, મહાદેવ થી ય મોટાજી

શ્લેષ અલંકાર એટલે શું?

એક જ વિધાન કે કાવ્ય પંક્તિમાં શબ્દ પ્રયોજાયો હોય અને તેને લીધે વિધાન કે કાવ્ય પંક્તિના એક કરતા વધારે અર્થ થાય તેવા અલંકારને શ્લેષ અલંકાર કહેવાય છે.

શ્લેષ અલંકાર ના ઉદાહરણ:

• અને હૃદય આ નામે પુનિત શ્વેત વાર્ધક્યને.
• આ રમણીનો રાગ કોને મુગ્ધ ન કરે!
• જવાની તો આખરે જવાની છે.
• જે વાંચે ચોપડી તે ચોપડી ચોપડી ખાય.
• તપેલી તપેલી છે.
• રવિ નિજ કર તેની ઉપર ફેરવે છે.
• રવિને પોતાનો તડકો ન ગમેતો જાય કયાં.
• સાહેબ ,આબાં નીચે મરવા પડયા છે.
• હું માનવી માનવ થાઉં તો ઘણું.
• ચોમાસું આવતાં સૃષ્ટિ નવું જીવન મેળવે.
• પાનીમાં પાણી નથી પાણી કેમ કપાશે ?

સજીવારોપણ અલંકાર એટલે શું?

નિર્જીવ અંદર સજીવનું આરોપણ કરવામાં આવે ત્યારે તેને સજીવારોપણ અલંકાર કહેવામાં આવે છે.

સજીવારોપણ અલંકાર ના ઉદાહરણ:

• આંસુ ઉપર આ કોના નખની થઈ નિશાની ?
• આભ રુવે એની નવલખ ધારે!
• આલિંગે વલ્લરી તરુવરને!
• ઊગી જવાય વાડે,જો આ ક્ષણે વતન હોય.
• ઋતુંઓ વૃક્ષોને વહાલ કરતા થકતી નથી.
• ઋતુને દૂર વહી જતી જોઇ રહું છું.
• એક તરફ છિપાઈ ગઈ રણની તૃષા.
• એક તો તીફાની રાત ને વાયરો રમણે ચઢ્યો.
• ઓઢી આષાઢનાં આભલાં જંપી જગની જંજાળ.
• કંઈ કાલનું કાજળ મૂકી ધીમે બુઝાતું કોડિયું.
• ખૂંદી ખમે માતા પ્રથમી,વાઢી ખમે વનરાઈ
• ગગને સૂરજ ઝોંકા ખાતો, આભ તણી આંખો ઘેરાઈ
• ઘડિયાળ ના કાંટા પર હાફ્યા કરે સમય.
• ચાંદની ચાદર ઓઢીને સૂતેલા ડુંગરા
• ડાંગરના ખેતરમાં તડકો રોજ સવારે ઝૂલે ડાંગર થઈને.
• ડાળીએ તિમિર ડોકિયું કરી તાકતું તારો કેડો.
• ડુંગરાઓ પરની હરિયાળીએ નવો વેશ સજી લીધો છે
• તગડીનાં પાદર વીંધીને સડક દોડતી હોય
• તડકાનું પોતું જાય લુછ્તું છાંયડા ભીનું ભીનું.
• ત્યાં તો પેલી ચપળ દીસતી વાદળી જાય ચાલી.
• દૂરના ડુંગરો સાદ કરીને બોલતા હતા.
• દોડ્યો વ્હેળો વહનગીતમાં પ્રશ્ન મારો ડુબાવી.
• છકડો પાણીપંથો ઘોડો થઈ ગયો.
• નખશિખ નશામાં ઝાડ કૈં ડોલ્યા કરે,ડોલ્યા કરે.
• ને આ બુઠ્ઠો વડ પણ નકારે જ માથું હલાવી.
• પવનના પાંદડાં જોડે ગમ્મત કરે છે
• પથ્થર થરથર ધ્રૂજે.
• પ્રાણ તરસ્યા રણની ચીસો સાંભળી,ઝાંઝવાંએ અજબ યુક્તિ કરી.
• બપોર એક મોટું શિકારી કુતરું છે.
• ભડી ફરતે સોસાયટીનાં મકાનો ઊગી ગયાં છે.
• મને લાગ્યું કે ચાંદો બહુ ધીમે ધીમે ચાલી રહ્યો છે.
• મુગ્ધ કન્યા જેવી નદી આનંદથી સૂર્યના પ્રકાશમાં સ્નાન કરતી હતી.
• મેઘ પર મેઘના ડોલતા ડુંગર.
• રાત ભૂરી ટેકરીઓ પર નિર્વસ્ત્ર બનીને હારબદ્ધ બેસી પડે છે.
• રાતે તડકાએ સીમમાં રાત વાસો કર્યો
• રાતોરાત વનપડ પડખું બદલી લે છે.
• સડક પડખું ફેરવીને સૂઇ ગઇ હોય
• સૂનાં સ્થાનો સજીવ થયાં,સાંભળું કંઠ જૂના.
• હાંફી ગયેલા શ્વાસના પગને તપાસીએ.

અનન્વય અલંકાર એટલે શું?

ઉપમેયની સરખામણી કરવા યોગ્ય ઉપમાન ન મળે ત્યારે ઉપમેયની સરખામણી ઉપમેય સાથે જ કરવામાં આવે. છે આ અલંકારને અનન્વય અલંકાર કહે છે.

અનન્વય અલંકાર ના ઉદાહરણ:

• અંતર જેવું ઓઢણું રાખજે,ને ઓઢણા જેવું અંતર
• આક્કાનું વર્તન એટલે આક્કાનું વર્તન
• જોગના ધોધ એટલે જોગના ધોધ.
• ટંડેલાઈ ઈ ટંડેલાઈ.
• ધૈર્ય ધરણીના જેવું ધૈર્ય ધરણીના સમી !
• મનેખ જેવા મનેખને કપરો કાળ આવ્યો
• મહુડાના વૃક્ષો એટલે મહુડાના વૃક્ષો
• માં તે માં બાકી વગડાનાં વા
• સાપ એટલે ચક્ષુ:શ્રવા.
• હિમાલય તે હિમાલય
• મનેખ જેવા મનેખને કપરો કાળ આવ્યો
• ગાંધીબાપુ ઈ ગાંધીબાપુ

અને અંતે:

જો આપને અમારો આ લેખ પસંદ પડ્યો હોય તો તમારા મિત્રો અને પરિવાર ના સભ્યો સાથે આ લેખ ને શેર કરવા વિનંતી. આપને કોઈ અલંકાર વિષે ની જાણકારી જોતી હોય અથવા કોઈ ઉદાહરણ આપવા હોય અહી નીચે કોમેન્ટ કરી શકો છો.